Đầu tư và kinh doanh cổ phiếu: trò cờ bạc hay một kho báu vô hạn?

Khi được hỏi rằng vì sao có quá nhiều nhà giao dịch thất bại trên thị trường, huyền thoại Ed Seykota đã nói rằng: “Trong thế giới tự nhiên, hầu hết rùa con đều không sống được tới khi trưởng thành. Trong thị trường tài chính cũng vậy, nhiều người được xướng tên nhưng chỉ một vài người được chọn. Xã hội vận hành bằng việc hấp dẫn số đông. Khi họ bị loại bỏ sẽ chỉ còn những tay chơi tốt ở lại, những người khác được giải phóng để làm công việc khác cho tới khi họ tìm thấy tiếng gọi của bản thân. Việc theo đuổi các ngành nghề khác cũng dựa trên chân lý tương tự, những người giỏi nhất ở mỗi ngành nghề đều sẽ trở nên giàu có”.

Theo thống kê, một nhà đầu tư mới cần khoảng 5-6 năm học hỏi, và phải gặp phải thất bại vài lần mới có thể trở nên thành thạo. Những sai lầm, thua lỗ, mất mát, mất sạch vốn một vài lần trong giai đoạn học nghề là không hề hiếm. Cho nên quá trình học đầu tư và kinh doanh cổ phiếu đòi hỏi có một sự kiên trì, một niềm đam mê và một khát khao cực kỳ lớn, không phải ai cũng vượt qua được.

Mở một tài khoản chứng khoán chỉ cần vài cái nhấp chuột, bỏ vào đó vài triệu đến vài tỷ và mua bán cái gì đó là quá đơn giản. Hầu như ai cũng có thể tiếp cận và tham gia thị trường. Nhưng để tồn tại được lâu năm trên thị trường là một thách thức vô cùng lớn. Đây là một ngành mà người ta khó thành công nhất trong số các ngành kinh doanh khó thành công nhất, minh chứng là số liệu thống kê cho thấy đa số đều thất bại và bỏ cuộc.  

Nhiều người quen có ngỏ ý muốn tôi dạy cách đầu tư, nhưng thực sự học đầu tư rất khó, cần rất nhiều thời gian. Chưa kể có những cái có thể học được (như phân tích cơ bản, phân tích kỹ thuật, phân tích thị trường…) nhưng có những cái phải trải qua mất mát đau đớn mới học được (như kỹ năng quản trị rủi ro, quản trị danh mục, làm chủ kỷ luật, phân tích và làm chủ cảm xúc…). Từ rất lâu tôi không mời người chưa biết gì tham gia vào đầu tư chứng khoán mà chỉ nhận cố vấn cho những người đã biết đầu tư chứng khoán từ trước, bởi tôi biết để thành công nhờ chứng khoán khó tới mức nào.

Những tay chơi mới trên thị trường chứng khoán có thể thắng lớn trong 1 vài lần, nhưng khi mới tham gia đầu tư đã thắng lớn thì theo tôi lợi bất cập hại. Trong tác phẩm “Giao dịch với phong độ đỉnh cao – Trading in the Zone” của Mark Douglas, ông phát biểu rằng: “Điều khác biệt nhất giữa nhà giao dịch đỉnh cao so với những người khác là Các nhà giao dịch giỏi nhất là những người không biết sợ. Họ không sợ hãi bởi họ đã phát triển được những thái độ giúp họ có mức độ linh hoạt về tinh thần lớn nhất, nhờ đó họ vào và thoát khỏi giao dịch dựa trên những điều thị trường đang nói với họ về các khả năng dựa trên quan điểm của chính thị trường. Đồng thời, những nhà giao dịch giỏi nhất đã phát triển được thái độ ngăn họ trở nên liều lĩnh. Mọi nhà giao dịch khác, những người chưa đạt tới đẳng cấp chiến thắng đều đặn, đều có sự sợ hãi, ở một mức độ nào đó, theo cách này hay cách khác. Khi họ không sợ hãi mà đang hưng phấn và tự tin với những giao dịch chiến thắng liên tiếp, họ sẽ nảy sinh xu hướng trở nên liều lĩnh và sớm hay muộn sẽ tự tạo ra cho bản thân loại trải nghiệm khiến họ kể từ đó trở nên sợ hãi”. 

Những tay chơi mới trên thị trường chứng khoán có thể thắng lớn trong 1 vài lần, nhưng khi mới tham gia đầu tư đã thắng lớn thì theo tôi lợi bất cập hại. Trong tác phẩm “Giao dịch với phong độ đỉnh cao – Trading in the Zone” của Mark Douglas, ông phát biểu rằng: “Điều khác biệt nhất giữa nhà giao dịch đỉnh cao so với những người khác là Các nhà giao dịch giỏi nhất là những người không biết sợ. Họ không sợ hãi bởi họ đã phát triển được những thái độ giúp họ có mức độ linh hoạt về tinh thần lớn nhất, nhờ đó họ vào và thoát khỏi giao dịch dựa trên những điều thị trường đang nói với họ về các khả năng dựa trên quan điểm của chính thị trường. Đồng thời, những nhà giao dịch giỏi nhất đã phát triển được thái độ ngăn họ trở nên liều lĩnh. Mọi nhà giao dịch khác, những người chưa đạt tới đẳng cấp chiến thắng đều đặn, đều có sự sợ hãi, ở một mức độ nào đó, theo cách này hay cách khác. Khi họ không sợ hãi mà đang hưng phấn và tự tin với những giao dịch chiến thắng liên tiếp, họ sẽ nảy sinh xu hướng trở nên liều lĩnh và sớm hay muộn sẽ tự tạo ra cho bản thân loại trải nghiệm khiến họ kể từ đó trở nên sợ hãi”. 

Quay lại với câu chuyện, khi mới đầu tư đã may mắn thắng lớn dễ đẩy nhà đầu tư vào trạng thái ảo tưởng về tài năng của mình, dường như mọi thứ họ chạm tay vào đều biến thành vàng, dường như mọi ánh nhìn đều vô cùng ngưỡng mộ họ, sự tự tin toát ra từ mọi lỗ chân lông. Sau đó sẽ là vay lãi ngày để all-in, vay tiền bạn bè trả lãi 15-20% 1 năm để đầu tư chứng khoán, huy động bạn bè ra kèo bao lỗ – lãi chia đôi để nhanh chóng kiếm được cả triệu đô la… và sớm muộn sẽ phải trải nghiệm cảm giác hãi hùng không bao giờ quên được. Nợ nần, tan nhà nát cửa vì chứng khoán cũng từ chỗ này mà ra.

Trong đầu tư chứng khoán, bạn ăn to 1 hay 2 lần khi chưa có nhiều kỹ năng là thường gặp, nhưng nên nhớ rằng điều đó chẳng chứng tỏ bạn giỏi. Một nhà đầu tư giỏi không phải là người thắng 100-200% trong 1 năm, sau đó năm kế tiếp lỗ 50%, năm kế tiếp hòa hoặc tiếp tục lỗ. Tôi đánh giá cao 1 nhà đầu tư duy trì thành tích lãi 30-50% một năm trong nhiều năm liên tiếp hơn là những cú ăn may của những tay chơi mới. Chỉ với mức lãi 30% được lặp lại liên tiếp, cùng với khả năng huy động vốn cực giỏi đã giúp W. Buffet trở thành người giàu nhất thế giới. Hãy suy ngẫm về điều này. Chỉ khi bạn đạt được cái ngưỡng gọi là: “Ngưỡng cửa giành được thắng lợi đều đặn” thì lúc đó bạn mới là một nhà đầu tư giỏi. Để đạt được cái ngưỡng này bắt buộc phải có 5-7 năm nghiên cứu chuyên sâu và trải nghiệm qua nhiều chu kỳ thị trường. Không có con đường tắt đâu. Ngày nay, khi nhìn lại những gì mình đã trải qua trên con đường đầu tư và kinh doanh chứng khoán, tôi rất biết ơn 3 năm đầu đời liên tục thua lỗ. Bởi nếu thắng to ngay từ đầu thì chắc chắn chứng khoán đã hủy hoại cuộc đời tôi, có lẽ giờ này đang phải đi trốn nợ ở phương xa nào đó rồi.

Nếu đã bước những bước chân đầu tiên vào nghề đầu tư và kinh doanh chứng khoán, bạn cần nghiên cứu học hỏi những gì để có thể đầu tư thành công và lặp lại thành công liên tục năm này qua năm khác? Có rất nhiều, ví dụ học cách phân tích cơ bản và triển vọng doanh nghiệp, học cách đánh giá triển vọng ngành, học cách phân tích vùng mua an toàn rủi ro thấp, học cách nhận biết được cổ phiếu nào nên nắm giữ và cổ nào nên chốt lãi, học cách nhận biết thời điểm nào nên cắt lỗ phòng vệ rủi ro, học cách sử dụng một số công cụ tìm kiếm và sàng lọc cổ phiếu (như Amibroker, các trang web cung cấp dữ liệu…), học cách làm chủ cảm xúc không để mọi thứ vượt ra ngoài tầm kiểm soát… Có những thứ học được qua sách vở, tài liệu, nhưng có những thứ chỉ có trải nghiệm thất bại một cách khá đau đớn mới có thể học được. Con đường học đầu tư chắc chắn là gian nan, nhất là trong 5 năm đầu.

Người xưa đúc kết chẳng sai: “Giàu 30 tuổi chớ mừng, nghèo 30 tuổi cũng đừng vội lo”, bởi vì may mắn kiếm được 1-2 vố lớn khi còn quá trẻ thì thường sẽ sớm đánh mất nó, thậm chí có thể lỗ ngược nếu hưng phấn đầu tư vằng tiền vay mượn hoặc huy động vốn kiểu bao lỗ, cuối cùng sinh ra chán nản suy sụp. Nếu bạn đã ngoài 30 tuổi rồi mà vẫn nghèo thì cũng đừng lo quá, đừng vội vàng đốt cháy giai đoạn, vì trong bất kể lĩnh vực nào, con người ta đều phải học hành rèn luyện rất nhiều năm mới có thể làm giàu được. Có câu: “Học tập chính quy  giúp bạn kiếm sống, nhưng tự học giúp bạn thay đổi số phận”, thực chí lý. Chẳng có nghề gì không học, không tìm hiểu, không dày công rèn luyện mà thành công được. 

Ngày tôi mới bước chân vào chứng khoán, gia đình họ hàng biết được đã xúm vào khuyên “Hãy nghĩ cho vợ con, chứng khoán như canh bạc thôi không thắng được đâu”. Trong mắt đa số mọi người lúc bấy giờ, chứng khoán là một thứ gì đó rất rủi ro, rất chênh vênh, rất đáng sợ, rất cờ bạc. Rất nhiều người mặc nhiên coi chứng khoán là cờ bạc, bởi họ từng thử sức và thất bại, có nhiều người chưa thử nhưng chứng kiến nhiều người xung quanh đau khổ vì chứng khoán, nên họ cũng mặc nhiên coi đây là trò cờ bạc. Nhưng giả sử bạn là một anh kỹ sư xây dựng, bạn thấy bác sỹ kiếm được nhiều tiền, bạn cũng nhảy vào hành nghề bác sỹ, liệu bạn có kiếm được tiền không. Tất nhiên là không, các bác sỹ trải qua 7 năm học mới kiếm được tiền từ nghề mình học, để nhiều bệnh nhân biết tiếng và mách nhau đến thăm khám thì các bác sỹ cần thêm 5-10 năm cống hiến nữa. Chẳng có nghề gì không học hỏi mà kiếm được tiền, đây là một chân lý.

Nghề đầu tư rất hay, nhưng rất khó (nếu nó dễ tại sao đa số người chơi thất bại, đa số coi nó là cờ bạc), nếu không thực sự quyết tâm tìm hiểu kỹ càng thì tốt nhất không nên đầu tư chứng khoán, hãy tập trung vào công việc là hơn. Kẻo cuối cùng sẽ phải chịu những thất bại quá nặng nề.

Nhưng nói đi cũng phải nói lại, trong bất cứ lĩnh vực nào, làm mà không nghiên cứu học hỏi kỹ càng thì đều là canh bạc hết chứ chẳng riêng gì nghề chứng khoán. Bạn mở một cửa hàng, nhà hàng, hay một cơ sở sản xuất, chẳng may không cạnh tranh nổi phải đóng cửa rút lui thì cầm chắc sẽ mất rất nhiều tiền, có thể là mất sạch số tiền đầu tư bạn bỏ ra, thậm chí nếu cố duy trì có thể còn phải bỏ thêm vốn vào ngoài số đã đầu tư ban đầu. Việc kinh doanh thất bại như vậy nhan nhản ra trên thương trường, thật lạ chẳng ai coi đó là cờ bạc. Kinh doanh chứng khoán có khác gì đâu, thậm chí kinh doanh chứng khoán còn an toàn hơn vì bạn được quyền chọn cửa thắng về phía mình thông qua phân tích đánh giá doanh nghiệp, được chọn thời điểm mua, điểm bán phù hợp để giành lấy phần thắng. Bạn có thể tìm được rất nhiều công ty để đầu tư với tiềm năng tăng giá 50-100%, trong khi nếu chẳng may bị sai (công ty phát sinh biến cố, môi trường kinh doanh của ngành thay đổi đột ngột, thị trường chứng khoán đổ vỡ…) thì bạn được phép rút lui với một khoản lỗ nhỏ chỉ khoảng 10-15% hoặc hơn 1 chút nhờ tính thanh khoản tốt của thị trường chứng khoán, không mất trắng được. 

Được chọn cửa thắng, được rút lui với khoản lỗ nhỏ, và việc chốt lời thu vốn về là khá dễ dàng… nhưng nhắc lại, bạn phải học hỏi để làm được những điều đó, phải trải nghiệm thất bại rất nhiều mới làm được những điều đó, và nhắc lại, thời gian học hỏi và trải nghiệm là chừng 5-7 năm, cũng có người học nhanh và chuyên tâm thì mất 3 năm.

Với đa số mọi người, dù là người đã từng tham gia thị trường hay chỉ nghe nói chứ chưa bao giờ tham gia, thì chứng khoán là một trò cờ bạc, nhưng với tôi và nhiều nhà đầu tư đã dày công nghiên cứu thì chứng khoán như một kho bạc. Nhưng muốn khuân về không dễ đâu!